Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013

Μοναξιές στη Ρώμη

Πήρα εισιτήριο για Λονδίνο μέσω Ρώμης. Στον πηγαιμό είχε στάση έξι ώρες, ευκαιρία για μια μικρή βολτίτσα στην αιώνια πόλη. Πήρα το τρένο, για να διαπιστώσω μόλις κατέβηκα στο σταθμό ότι ξετυλίγεται μπροστά μου σα να μην την έχω δει ποτέ πριν. Άγνωστη ξανά, δύσκολη μεγαλούπολη. Δεν θυμάμαι πού είναι η Φοντάνα ντι Τρέβι και η πιάτσα ντι Σπάνια, δεν μπορώ να προσανατολιστώ. Το Τραστέβερε που σταμάτησε το τρένο, δεν έμοιαζε με το Τραστέβερε που εγώ θυμόμουν. Μόνο μια εικόνα είναι οικεία, τα πεύκα  που υψώνονται στους αρχαιολογικούς χώρους. Απέναντι ακριβώς απο τον τεράστιο και πολύβουο σταθμό, μισός αρχαίος θολωτός τοίχος κοκκινίζει στον ήλιο και τα πεύκα ρίχνουν τη σκιά τους σε μια ήσυχη αυλή. Είναι το μουσείο στις Θέρμες του Διοκλητιανού.
Τα πεύκα της Ρώμης θα πρέπει να ανήκουν σε κάποιο είδος μοναδικό. Μοιάζουν με τα πρώτα δέντρα που θα ζωγράφιζε ένα παιδί. O κορμός προχωρά γυμνός και σε μεγάλο ύψος ξεκινούν τα κλαριά και το φύλλωμα που απλώνεται σαν ομπρέλα. Γέρνουν στοργικά πάνω απο βίλες, πάνω απο παγκάκια, δίπλα σε ερείπια. Πινελιές φύσης που την άφησαν να εμφανιστεί εκεί που κάποτε άστραφτε η ισχύς της αυτοκρατορίας. Της επέτρεψαν να θυμίζει ότι το πράσινο παραμονεύει να κατακτήσει την ανθρώπινη φθορά. Συγκρατημένα όμως, ίσα που δίνουν μια ρομαντική πινελιά. Λίγο παραπέρα η πόλη συνεχίζει να ζει το σύγχρονο πυρετό της, δρόμοι με τρελή κυκλοφορία, επιβλητικές προσόψεις του 19ου αιώνα, θάμνοι κουρεμένοι αυστηρά, παρτέρια πειθαρχημένα γεμάτα μαύρη σκόνη. Παρακάτω, στο επόμενο αρχαίο ερείπιο πάλι τα ίδια χαλαρά πεύκα, με την ψευδαίσθηση της ελευθερίας κινήσεων στην ακινησία τους, τη λυρική συστροφή του κορμού τους, το άπλωμα της πράσινης ομπρέλας τους σαν αγκαλιά αφ' υψηλού. 
Αχ Ρωμαίοι, Ρωμαίοι, γιατί να σας λένε Ρωμαίους; Ρωμαίους εσάς κι εμάς Ρωμιούς; Αχ, Ρωμαίοι, Ρωμαίοι, αλλάξτε τον τόνο στ' όνομα σας, να γίνουμε ένα, Ρωμιοί κι εσείς, Ρωμιοί κι εμείς. Ή μάλλον, Ρωμαίοι γιατί να σας λένε Ιταλούς εσάς κι εμάς Έλληνες; Γιατί εσείς βρήκατε να πάρετε ένα δικό σας σύγχρονο όνομα, ενώ εμείς έπρεπε να σηκώσουμε το αρχαίο; Και γενικά, γιατί δεν γίνατε ψωνάρες όσο εμείς, ενώ έχετε υποτίθεται κι εσείς μια εξίσου βαριά κληρονομιά;
Ίσως βέβαια και να εμβολιαστήκατε για τα καλά με τον Μουσολίνι, ο οποίος πήγε να αναβιώσει πολύ συστηματικά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ακόμα και τη λέξη φασισμό τη βρήκε στα αρχαία σύμβολα, αυτό το μάτσο βέλη μέσα στη φαρέτρα και τις κορδέλες είναι οι fasces. Φάγανε τότε ρωμαϊκό κλέος οι Ιταλοί με την κουτάλα, τους βγήκε απο τ' αυτιά, δεν θα πάρουν άλλο. Αλλά κι εμείς δεν έχουμε καταναλώσει αρχαιοπληξία με το φασισμό του μεσοπολέμου, και του μεταπολέμου, και της χούντας, γιατί δεν εμβολιαστήκαμε αρκετά; Ούτε για το φασισμό, ούτε για την αρχαιοπληξία;
Μανία κι αυτή με τις συγκρίσεις. Είναι λάθος σκέψη, το έχουμε πει. Κάθε πόλη έχει τη δική της ιστορία, τις δικές της αιτίες κι αποτελέσματα, τα δικά της συναισθήματα. Αυτή είναι η Ρώμη, η μία και αληθινή, που δεν θα προλάβω να θυμηθώ στις λίγες ώρες που διαθέτω. Όπως και τα κύματα των τουριστών που ξεχύνονται στα πεζοδρόμια, προσπαθώ κι εγώ να αποθηκεύσω λίγες εικόνες κι εντυπώσεις. Ακολουθώ μηχανικά ένα πλήθος εγγλέζων, ακούω διάφορα σχόλια για την κοσμοσυρροή. This is insane, λέει μια γυναίκα πίσω μου. Έχει πραγματικά κάτι το νοσηρό η μανία των τουριστών, αλλά δεν είναι αστείο να συμμετέχεις και να το διαπιστώνεις ο ίδιος;  
Κανονικά δεν έχω λόγο να τρέχω με τους τουρίστες να δω τ' αξιοθέατα, τα επισκεφτήκαμε όλα σχολαστικά στο τελευταίο ταξίδι, πριν εφτά χρόνια. Είχαμε έρθει οικογενειακώς, μείναμε στο φοιτητικό σπίτι του γιου μου που έκανε Εράσμους, ακόμα κι η μαμά μου ακολούθησε στο εξοντωτικό τουριστικό πρόγραμμα Έκανε κρύο τότε, έριχνε διαρκώς χιονόνερο, τουρτουρίζαμε  κάτω απο τις ομπρέλες, αλλά τα είδαμε όλα. Έτσι αναπλήρωσα τη φοιτητική μου χαζομάρα, τότε που έκανα σεμινάριο εδώ αλλά δεν είχα βρει καιρό και ενδιαφέρον να πάω στα μουσεία. Κλασσικό σπασικλάκι ελληνικού σχολείου, άργησα να καταλάβω τι σημαίνει η Ρώμη.
 Μεγαλώνουμε με μια έλλειψη απέναντι στη ρωμαϊκή ιστορία, στη ρωμαϊκή σημασία μάλλον, κι ας μαθαίνουμε στο σχολείο και λατινικά και Ρωμαϊκή Ιστορία. Δεν καταλαβαίνουμε γιατί τα μαθαίνουμε αυτά. Το σχολείο μας έχει πείσει ότι οι Ρωμαίοι ήταν κατακτητές, ότι οι Έλληνες ήταν ανώτεροι τους, ότι τους κατέκτησαν οι κατακτημένοι με τον πολιτισμό τους, οπότε γιατί μαθαίνουμε τον κατώτερο πολιτισμό εμείς οι ανώτεροι; Αυτή η απορία διατρέχει το σχολικό πνεύμα και δεν μας αφήνει ουσιαστικά να καταλάβουμε τι νόημα έχει ο κόπος μας για τα λατινικά. Στην αποξένωση βοηθάει το μίσος των ορθόδοξων παπάδων για τους καθολικούς, που καταφέρνει να επηρεάζει ακόμα και τους μη θρήσκους. Οι παπάδες ζουν πάντα στο Σχίσμα, χίλια χρόνια πριν. Έχουν παγώσει το χρόνο γενικότερα, αυτή είναι η ζωή τους. Το αποτέλεσμα είναι να μην έχουμε συνείδηση της κοινής ρωμαϊκής  κληρονομιάς που έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι. Τσάμπα παιδευόμαστε με τη λατινική γραμματική.
Ουσιαστικά άρχισα να καταλαβαίνω τη σημασία της Ρώμης διαβάζοντας σχολική ιστορία με τα παιδιά μου. Μαζί τους θυμήθηκα, κατά κάποιο τρόπο, τα δικά μου κενά κατανόησης των ευρωπαϊκών γεγονότων, κι άρχισα να τα καλύπτω όπως- όπως καταφεύγοντας σε εγκυκλοπαίδιες και τόμους γενικής ιστορίας στο σπίτι. Όχι τίποτε ψαγμένο δηλαδή. Κατάφερα να συνδέσω τη στέψη του Καρλομάγνου στη Ρώμη με τη στέψη των αυτοκρατόρων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μέχρι και τη στέψη του Ναπολέοντα. Οι ηγεμόνες προσπαθούσαν διαρκώς μέσα στους αιώνες να συνδεθούν με το παρελθόν της Ρώμης, της αυτοκρατορίας που είχε ενώσει την Ευρώπη κι είχε βρει τον τρόπο να επιβάλει ειρήνη στα εδάφη της. Μετά την κατάλυση της Ρώμης, οι ίδιοι οι Βάρβαροι που την κατέλυσαν προσπαθούσαν να την ξαναφτιάξουν. Μέσα απο τον Χριστιανισμό η αρχαία αυτοκρατορία συνέχισε να ζει, καλούνταν να απονέμει ισχύ, να κατευνάζει και να πείθει. 
Θα μου πείτε, δεν είναι πασίγνωστα όλ' αυτά και αυτονόητα; Την Αμερική ανακάλυψες; Είναι πασίγνωστα, αλλά στο βάθος ένας απόφοιτος Λυκείου με καλούς βαθμούς τα αγνοεί, δεν έχουν περάσει στη συνείδηση του. Αν και Ρωμιοί, δεν μας αφήνει η Παιδεία μας να δεχτούμε ότι έχουμε σχέση με την κοινή ρωμαϊκή παράδοση της Ευρώπης. Μας πείθει ότι οι Ρωμαίοι, όπως και οι Βενετοί, οι Οθωμανοί, και οι Γερμανοί, ήταν κατακτητές. Απλώς πέρασαν, καταπίεσαν, σκλάβωσαν, κι ύστερα εκδιώχθηκαν. Το 'Ρωμιοί' λοιπόν είναι πλήρως εξελληνισμένο, δηλαδή δεν έχει νόημα, έχει ξεχάσει τη σχέση με τη Ρώμη. 
Στέκομαι να δω το χάρτη, ξέχασα τις αποστάσεις, τα σημεία, τα πάντα. Μόνο τα μνημεία θα γνωρίσω όταν τα δω, αλλά θα μου χρειάζονταν μέρες για ν' αποκτήσω την κάποτε κεκτημένη οικειότητα. Πάνε τα κεκτημένα, πάνε. Με μπερδεύει το πλήθος, η ανάδειξη του παρελθόντος κάθε φορά και πιο οργανωμένη, σαν επαρχιώτισσα είμαι στην πόλη που θα έπρεπε να βλέπω ως μεγάλη ευρωπαϊκή πατρίδα. Μόνο τα δέντρα της με ησυχάζουν, αυτά τα ζωγραφισμένα πεύκα. Ίσως γι αυτό τους επιτρέπουν να ψηλώνουν έτσι, να ηρεμούν ανθρώπους μόνους και χαμένους σαν εμένα. Να πηγαίνουμε ήσυχα στο πλησιέστερο καφενείο και να παίρνουμε το θάρρος να παραγγείλουμε έναν καπουτσίνο που θα πληρώσουμε περήφανα με το κοινό ευρωπαϊκό μας νόμισμα.  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Poor old things

Μου αρέσει που μιλάμε με πάθος για το   Poor things,  ταινία που βασίζεται σε ιδιοφυές βιβλίο. Η     ιδέα του Άλασταιρ Γκραίυ με την μεταμόσ...